Artikelen van Jan van Iersel

Jan van Iersel

Naast de gebruikelijke publicaties op papier, waaronder het vertrouwde jaarboek Straet & Vaert, wil de heemkundekring ook de website geleidelijkaan meer gaan benutten voor het langs digitale weg toegankelijk maken van publicaties over de geschiedenis van Loon op Zand. Reeds eerder zijn onder het tabblad Publicaties (zie bovenaan op de website) onder het button Verhalen van Anton van der Lee een aantal korte artikelen van Anton opgenomen. Onlangs is daar het button Artikelen van Jan van Iersel aan toegevoegd. Daarin vindt de geïnteresseerde lezer een aantal artikelen die niet of in verkorte vorm in Straet & Vaert zijn gepubliceerd:

In 1898 voerden twee prominente plaatsgenoten een spannende en spraakmakende strijd om een vacante zetel in Provinciale Staten van Noord-Brabant. Janus Verster was erin geslaagd tot kandidaat te worden gekozen door de ‘Roomsch Catholieke Kiesvereeniging District Tilburg’. Buiten die kiesvereniging om had echter ook de Loonse ‘kasteelheer’ Eugène Verheyen, kantonrechter te Waalwijk, zich kandidaat laten stellen. Hij had de steun van de Nieuwe Tilburgsche Courant, die zich niet kon voorstellen dat ‘zoo’n edelman als jonkheer meester Verheijen van Loon-op-Zand de vlag moest strijken voor iemand die in een looiers werkpak en op klompen loopt’. Plaatsgenoot Jan van den Heuvel mengde zich publiekelijk in de strijd. In een ingezonden brief in de Nieuwe Tilburgsche Courant beschuldigde hij schoolhoofd Van der Meeren van ‘onedele practijken’ als misleiding, list en bedrog. Van der Meeren zou de Loonse leden van de kiesvereniging op een dwaalspoor hebben gebracht, waardoor Verster in Tilburg was aanbevolen als kandidaat, anders zou zeker Verheyen als onbetwiste kandidaat zijn aanbevolen. In een open brief drong Van den Heuvel er bij Verster op aan grootmoedig van zijn kandidatuur af te zien ten gunste van Verheyen. Janus Verster ging echter de strijd niet uit de weg, maar uiteindelijk kwam toch Verheyen als winnaar uit de bus met 2707 stemmen, terwijl Verster er 2690 kreeg, slechts 17 stemmen verschil; een nipte overwinning dus van de kantonrechter op de leerlooier.

Dit is een uitgebreid artikel dat niet in Straet & Vaert heeft gestaan, wél zijn beknopte versies gepubliceerd door de heemkundekringen Waalwijk en Kaatsheuvel (De Klopkei respectievelijk Aaw nieuws?).

Ook dit artikel heeft niet in Straet & Vaert gestaan. Wél een beknopte versie in Aaw nieuws? van heemkundekring De Ketsheuvel.

Een ingekorte versie van dit artikel is in Straet & Vaart 2010 verschenen onder de titel ‘Van Oude Bosschebaan naar Bosscheweg’.

Dit artikel bevat het gerechtelijk onderzoeksdossier van de aanslag en is te zien als een bijlage bij het artikel ‘Van ereschoten tot aanslag. Hoe Loon op Zand zijn nieuwe schout Pieter van den Hummel inhaalde’ in Straet & Vaert 2011.

Dit artikel is niet eerder gepubliceerd.

Dit is een zeer uitvoerig artikel dat na een deel ter introductie (Nog iets) bestaat uit de delen 1 tot en met 7. Voor een samenvatting zie Straet & Vaert 2016.

In het Brabants Dagblad van 30 augustus 2018 verscheen een interview van Jan van Iersel met als kop ‘Bos mocht geen lunapark worden. Als Natuurmonumenten het Mombersbos had gekocht in de jaren vijftig, waren Villa Pardoes, Bosrijk en Efteling Loonsche Land er waarschijnlijk niet gekomen.’ Het interview eindigt met: “Hoe het ook zij, de Efteling is een prachtig park geworden. Of Frans Mombers het ook zo zou hebben gewaardeerd, dat blijft natuurlijk gissen. Zeker is wel dat hij zich zou hebben verzet tegen recreatiewoningen in zijn Mombersbos.”

In dit artikel vindt de geïnteresseerde lezer meer over de geschiedenis van de verwerving van bosbezit door Frans Mombers in de landstreek Efteling en zijn relatie met Natuurmonumenten.

Vijfentwintig jaar (1798-1823) hebben de katholieken strijd moeten leveren om hun oude Sint-Janskerk terug te krijgen om deze na restauratie weer in gebruik te kunnen nemen. Meer dan anderhalve eeuw was de vrije uitoefening van de katholieke godsdienst verboden geweest en was de kerk in het bezit van de gereformeerde kerk, die als staatskerk een bevoorrechte positie innam. Het aantal gereformeerden bedroeg ruim driehonderd en het aantal katholieken ruim drieduizend, ongeveer een op de tien was dus gereformeerd. Echter de gereformeerden woonden grotendeels aan de Loonsendijk, ver van de kerk in de dorpskom. Toch hebben zij zich vele jaren verzet tegen teruggave van de kerk aan de katholieken, ook nadat ze in 1804 een eigen kerk aan de Loonsendijk hadden gesticht. Uiteindelijk heeft koning Willem I in 1821 de knoop doorgehakt en konden de katholieken deze na restauratie in 1823 in gebruik nemen. De schuld van deze vijfentwintigjarige lijdensweg mag niet eenzijdig in de schoenen van de gereformeerden worden geschoven. De landsregering heeft het ontbroken aan de nodige wil en daadkracht om de slepende naastingskwestie tot een oplossing te brengen. Hetzelfde kan gezegd worden van de katholieke kerkleiding die – na eindelijk gelijkberechtigd te zijn – de verstandhouding met de gereformeerden niet in de waagschaal wilde stellen en bovendien bevreesd was voor hoge financiële lasten van de dikwijls grote vervallen parochiekerken, zoals die in Loon op Zand. En tenslotte, niet onbelangrijk, bij de katholieke bevolking van het Loonse kerkdorp was geen sprake van een strijdbare opstelling, er was slechts gelatenheid. Een ingekorte versie van dit artikel staat in Straet & Vaert 2019.

Tot eind achttiende eeuw kende de heerlijkheid Loon op Zand maar één parochie, namelijk de parochie Loon op Zand. In het gelijknamige kerkdorp bevond zich niet alleen het raadhuis als zetel van het plaatselijk bestuur, maar waren ook de twee kerkelijke besturen gevestigd, te weten het gereformeerde en het katholieke kerkbestuur. De gereformeerden hadden – tot groot verdriet van de grotendeels katholieke bevolking – de beschikking over de grote Loonse parochiekerk, terwijl de katholieken zich met twee kleine schuurkerken moesten behelpen: een achter het Loonse kasteel en een in Kaatsheuvel.
Hoewel de katholieke bevolking van Kaatsheuvel tweemaal zo groot was als die van Loon, vond de kerkelijke bediening plaats vanuit Loon op Zand, waar pastoor Spierings en een kapelaan nabij het kasteel woonden. Op zon- en feestdagen reed een van beide geestelijken te paard naar Kaatsheuvel voor de kerkdiensten, het onderwijzen van de kinderen en de geestelijke verzorging. Ook het bezoeken van zieken en stervenden in het op ruim een uur afstand gelegen Kaatsheuvel moest vanuit Loon op Zand plaatsvinden. Door deze omstandigheden liet de geestelijke verzorging van de Kaatsheuvelse katholieken vele jaren lang – hoe de pastoor en de kapelaan ook hun best deden – veel te wensen over, dit tot grote droefenis en groeiende onvrede van de bevolking. 
Dit artikel beschrijft de tienjarige lijdensweg die voorafging aan de stichting van een zelfstandige parochie voor de Kaatsheuvelse katholieken. 
 

Voor dit artikel, dat tot stand is gekomen in nauwe samenwerking met Jan Vera, is niet alleen gebruik gemaak van het gildeboek van St. Ambrosius, maar ook onderzoek gedaan in de overheidsarchieven in Den Bosch en Den Haag. Dit heeft nieuwe informatie opgeleverd, niet alleen over de oprichtingsgeschiedenis van het gilde, maar ook over de strijd om de macht in de heerlijkheid Loon op Zand tussen de heer, de familie Van Salm-Salm, en de Raad van State die destijds namens de Staten-Generaal in Staats-Brabant de landsregering vertegenwoordigde. Interessant hierbij zijn de rollen van de beide hoofdrolspelers: rentmeester Verheyen, optredend namens het huis Van Salm-Salm, en de Kaatsheuvelse landbouwer en bijenhandelaar Couwenberg als vertegenwoordiger van de bijenhouders. Het onderzoek heeft bevestigd dat niet rentmeester Verheyen, zoals in het gildeboek staat, maar Couwenberg het Ambrosiusgilde heeft opgericht als belangenvereniging van de plaatselijke bijenhouders. Een ingekorte versie van dit artikel staat in het jaarboek Straet & Vaert 2020.

 

Nieuwe publicaties die niet of in verkorte vorm in Straet & Vaert zullen verschijnen zijn in voorbereiding.

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Jan van Iersel, www.heemkundekringloonoptsandt.nl.