Ten geleide

Deze vierenveertigste editie van het Jaarboek Straet & Vaert bevat vijf geïllustreerde artikelen.

In dit jaarboek sluit Jan van Iersel zijn drieluik af over burgemeester Mallens. Na het eerste deel ‘Van volontair tot burgemeester’ in 2022 volgde vorig jaar het tweede deel ‘Burgemeester in oorlogstijd’. In dit derde deel ‘Van burgemeester tot raadslid’ wordt een aantal vragen over de naoorlogse jaren beantwoord, met name waarom burgemeester Mallens en de beide wethouders werden gestaakt en waarom deze stakingsbesluiten weer ongedaan werden gemaakt, alsmede de hoofdvraag: waarom heeft Mallens ontslag genomen als burgemeester om vervolgens de ongebruikelijke stap te zetten om zijn politieke leven als raadslid voort te zetten? De schrijver laat het aan de lezer over om een eindoordeel te geven over Mallens als burgemeester van de moeilijke gemeente Loon op Zand voor, tijdens en na de oorlog. Maar in het nawoord eindigt hij toch met een persoonlijke stellingname over wat J.C. de Bont in 1998 in Strol Zaand als ‘de kwestie Mallens’ beschreef: ‘De man had beter verdiend.’

Een nadere beschouwing van de kaart van de heerlijkheid Loon op Zand, gemaakt door Hendrik Verhees in 1772, opende voor Ger Verschuren de deur tot een onderzoek naar de tiend van Loon. Het viel hem namelijk op dat aanduidingen op de kaart overeenkwamen met verwijzingen in een catalogus uit 1856 die hij eerder raadpleegde. Deze catalogus betreft de verkoop van de eigendommen van de erfgenamen van Van Salm-Salm. Onder de tot verkoop aangeboden bezittingen behoorde ook de tiend, die uiteindelijk werd verkocht aan de gemeente Loon op Zand. Toen hij in de meer dan zeventig tiendregisters in het heerlijkheidsarchief  dook, opende zich voor hem een nieuwe bron van gegevens die veel overkomst vertoonde met de cijnsregisters, maar ook veel nieuwe informatie opleverde. Ook kwam een dossier naar boven over het geschil van pastoor Benedictus van Kessel met Engelbert van Immerseel, heer van Loon, betreffende de tiend, dat weer een ander zichtpunt bood op de tiend van Loon. Al met al voegt de bijdrage van Ger Verschuren, na zijn bijdrage over het moer en het oudste cijnsregister van Loon, een derde hoofdstuk toe aan de kennis van de historische geografie van Loon op Zand. Ook hier trekt hij op basis van de verzamelde historische gegevens soms zijn eigen lijnen die niet steeds overeenkomen met heersende opvattingen, maar hij hoopt dat het mensen scherp houdt om kritisch te blijven op eigen en andermans (waaronder zijn eigen) werk.

De onderwijzer en koordirigent frater Angelico van Puijenbroek had zich in de negentien jaren van zijn werkzaamheid in Loon op Zand zo geliefd gemaakt, dat er na zijn overlijden op Kerstavond 1968 op slechts 58-jarige leeftijd een speciale uitgave van Rond de Toren aan zijn nagedachtenis werd gewijd. Sinds het schooljaar 1950-1951 was hij op de jongensschool de populaire frater van de eerste klas. Zijn komst naar Loon was te danken aan pastoor Schoenmakers die een frater nodig had om de kerkelijke koorzang te verzorgen. Angelico, in het bezit van het diploma koordirectie, bleek daarvoor de geschikte persoon. Daarnaast was hij in de parochie actief als organist van het herenkoor en was hij de oprichter van het dameskoor (1965). Beide koren wisten te profiteren van zijn deskundigheid als componist en arrangeur. In 1949 richtte frater Angelico op de school een jongenskoor op, waarmee hij vele optredens verzorgde. Door de toelating van jongeren die de lagere school reeds hadden verlaten kwam hij tot de oprichting van het Loon op Zands Jeugdkoor, dat in de jaren van zijn bestaan (1956-1962) veel lof mocht oogsten over de hoge kwaliteit van de zang. Na de opheffing van dit succesvolle koor wegens overbelasting van de dirigent werden de onderlinge contacten voortgezet in de reisvereniging Quo Vadis, die vijftig jaar heeft bestaan (1964-2014). Met gebruikmaking van het persoonlijke archief van frater Angelico en zeer vele krantenartikelen beschrijft Jan Vera het verdienstelijke leven van deze zeer geliefde man en zijn muzikale activiteiten. Tevens geeft hij een overzicht van de halve eeuw van de reisvereniging.

Op 15 april 1872 werd de liedertafel Echo der Duinen opgericht. De oprichter van dit profane mannenkoor was Ferdinand Busch (1842-1909), de hoofdonderwijzer van de openbare lagere school, toen gelegen op het noordelijk deel van het kerkhof rondom de kerk. Twee jaar later verliet meester Busch Loon op Zand om zich te vestigen in Culemborg, waar hij de rest van zijn leven zou doorbrengen. Honderdvijftig jaar na zijn vertrek heeft Erik Gelevert onderzocht wat er in de archieven is te vinden over deze verdienstelijke persoon en zijn familie. De liedertafel werd in 1947 een gemengd koor, mocht reeds vele jubilea beleven en is, 152 jaar na de oprichting, nog steeds actief in de dorpsgemeenschap.

In november 2023 verscheen een boek over de beroemde prentbriefkaarten van de boek- en handelsdrukkerij Berkers-Verbunt uit Asten. Drukker Janus Berkers en zijn compagnon Aloïsius Verbunt maakten in 1906 bekend dat ze meer dan één miljoen prentbriefkaarten op de markt zouden brengen van alle dorps- en stadsgezichten van Noord-Brabant en Limburg uitgevoerd in de Tinto-Novum techniek, waardoor de zwart-wit foto’s een apart kleureneffect kregen. In totaal kwamen er zo’n 675 genummerde prentbriefkaarten op de markt. Vijftien daarvan werden gemaakt in de gemeente Loon op Zand, zeven in Kaatsheuvel en acht in Loon op Zand. Voor Straet & Vaert heeft Kees Grootswagers de belangrijkste informatie samengevat. Met medewerking van de auteurs van het vorig jaar verschenen boek drukken we de acht prentbriefkaarten van Loon op Zand in dit jaarboek af.